Türkiye gazda da petrolde olduğu gibi yüksek oranlarda dışa bağımlı bir ülke. Petrolde yüzde 92’leri bulan dışa bağımlılık oranı, gazda yüzde 98’leri geçiyor. Gaz boru hatları ve gemilerle Türkiye’ye getiriliyor.
Türkiye’nin boru hatlarıyla yaptığı ilk gaz ithalatı 1987 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden yapıldı. BOTAŞ ile SoyuzGazExport arasında yapılan 25 yıllık gaz alım satım anlaşmasıyla Türkiye’nin ilk uzun dönemli gaz ithalatı anlaşması hayata geçirildi. Bu anlaşmayı Cezayir, İran ve Azerbaycan ile yapılan anlaşmalar izledi. 1988 yılında Cezayir ile sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) alım anlaşması imzalandı.
İlerleyen yıllarda hem gazda tek bir kaynağa (ülkeye) bağlı olmamak hem de fiyat esnekliği sağlamak amacıyla gemilerle gaz ithalatı için uzun dönemli anlaşmalara da imza atıldı. 1994 yılında da Marmara Ereğlisi LNG Terminali devreye alındı. 1995 yılında Nijerya ile de 22 yıllık LNG alım anlaşması imzalandı. Daha sonra uzun dönemli anlaşmalara yenileri eklendi. Bu anlaşmalardan bazıları uzatıldı, Türkmenistan ile imzalanan 16 milyar metreküplük ve 30 yıllık anlaşmanın akıbeti ise gaz alımı başlamadığı için belli değil.
| Uzun dönemli anlaşmalar | İlk imza tarihi | İlk gaz alım tarihi | Miktar (milyar m3-yıl) | Bitiş tarihi |
| Rusya (Mavi Akım) | 1997 | 2003 | 16 | 2028 |
| Rusya (Batı Hattı)1 | 2013 | 2013 | 1 | 2035 |
| Rusya (Batı Hattı) | 2013 | 2013 | 5 | 2043 |
| Azerbaycan (Faz 2) | 2001 | 2007 | 6,6 | 20302 |
| İran | 1996 | 2001 | 10 | 2026 |
| Cezayir (LNG) | 1988 | 1994 | 4,4 | 20273 |
| Umman (LNG) | 2023 | 2025 | 1,4 | 2035 |
| Türkmenistan | 1999 | – | 16 | 30 yıl4 |
1987 yılında gaz ithal etmeye başlayan Türkiye’de, ithalat miktarı giderek arttı ve 2005 yılında Türkiye’nin gaz ithalatı 26 milyar 571 milyon metrekübü buldu. 2010 yılında 38 milyara, 2023 yılına gelindiğinde ise yapılan gaz ithalatı 50 milyar 483 milyon metrekübe çıktı.5 Gaz üretimimiz ise 2023 yılında 807 milyon metrekübe ulaştı. Aynı yıl 51 milyar 291 milyon meterekübü bulan toplam gaz arzının yüzde 1,57’si Türkiye’deki üretimle karşılandı, kalanı ise ithal edildi.6 Türkiye’nin fiili yeraltı depolama kapasitesi 6,6 milyar m3, lisansa kayıtlı fiili LNG depolama kapasitesi ise 1 milyon m3 LNG’dir.
2013-2023 yılları arasında gaz ithalatı (Milyon Sm3)
| Gazın Türü | BORU GAZI | LNG | Toplam | ||
| Yıllar | Miktar | Pay (%) | Miktar | Pay (%) | Miktar |
| 2013 |
39.419,44 | 87,08 | 5.849,54 | 12,92 | 45.268,98 |
| 2014 | 41.981,41 | 85,22 | 7.280,87 | 14,78 | 49.262,28 |
| 2015 | 40.778,11 | 84,21 | 7.648,96 | 15,79 | 48.427,08 |
| 2016 | 38.724,48 | 83,54 | 7.627,68 | 16,46 | 46.352,17 |
| 2017 | 44.484,67 | 80,52 | 10.765,28 | 19,48 | 55.249,95 |
| 2018 | 39.032,13 | 77,63 | 11.249,92 | 22,37 | 50.282,05 |
| 2019 | 32.517,40 | 71,92 | 12.694,07 | 28,08 | 45.211,47 |
| 2020 | 33.047,16 | 68,67 | 15.078,35 | 31,33 | 48.125,51 |
| 2021 | 44.596,57 | 75,97 | 14.107,36 | 24,03 | 58.703,93 |
| 2022 | 39.490,98 | 72,25 | 15.170,69 | 27,75 | 54.661,67 |
| 2023 | 36.213,12 | 71,73 | 14.270,65 | 28,27 | 50.483,77 |
Son yıllarda boru hatlarıyla yapılan gaz ithalatının toplam ithalat içindeki payı azaldı ve spot piyasadan LNG yoluyla ithal edilen gaz miktarı arttı. 2023 yılında ithal edilen gazın yüzde 71,73’ü boru hatlarıyla, yüzde 28,27’si ise LNG formunda Türkiye’ye getirildi.
2023 yılında ithal edilen gazın yüzde 42,27’si Rusya Federasyonu’ndan sağlandı, Rusya’yı yüzde 20,3 ile Azerbaycan, yüzde 11,8 ile Cezayir, yüzde 10,7 ile İran ve yüzde 7,95 ile ABD izledi. LNG ithalatıyla spot piyasada çok farklı ülkelerden gaz alınmasının önü açıldı bu da ithalat yapılan ülkelerin sayısını artırdı. Türkiye sınırlı da olsa gaz ithalatı da yapıyor. 2023 yılında 896 milyon m3’ü bulan ithalatın 370 milyon m3’ü Bulgaristan’a boru hatlarıyla yapıldı. Boru hatlarıyla Yunanistan ve Romanya’ya da gaz ihraç edilirken, İsviçre’ye 200 milyon m3’ü geçen LNG ihraç edildi.
Ülkelere göre gaz ithalatı grafiği
Türkiye’de kamu eliyle yürütülen gaz üretim ve ithalat faaliyetleri son yıllarda özel sektör eliyle de yapılmaktadır. 2023 yılında gaz ithalatının yüzde 90’u kamu kuruluşu BOTAŞ, kalan yüzde 10’luk ithalat ise beş ayrı şirket (Akfel, Bosphorus Gaz, Kibar Enerji, Socar Enerji ve Ege Gaz) tarafından yapıldı. Gaz üretiminde toptan satış lisansına da sahip olan TPAO dışında yedi farklı şirket (Arar Petrol, Park Place Energy,Thrace Basin Natural Gas, Petrogas, Atlı Makina A.Ş., Marsa Turkey ve Transatlantic Petroluem A.Ş.) faaliyet göstermektedir.7 807 milyon m3’lük üretimin 683 milyonu TPAO tarafından yapılırken onu 76 milyon m3’le Thrace Basin, 27 milyon m3’le Park Place ve diğerleri izlemektedir. Türkiye’de iletim faaliyetlerinde ise tek yetkili kuruluş BOTAŞ’tır. Dağıtım ise özel sektör tarafından yürütülmektedir ve Türkiye’de dağıtım lisansı sahibi şirket sayısı 2023 sonu itibarıyla 72’dir.
Türkiye, talebine kıyasla çok sınırlı gaz kaynaklarına sahip bir ülke. 2022 yılında Türkiye’nin karasal gaz rezervinin 3,1 milyar m3 olduğu belirtilmişti.8 Gaz rezervi ve üretimi ise son yıllarda açıklanan yeni keşiflere bağlı olarak arttı. 21 Ağustos 2020 tarihinde Sakarya sahasında önemli bir gaz rezervi bulundu ve bunu Amasra ve Çaycuma keşifleri izledi.9 BOTAŞ, son yıllarda Karadeniz’de bulunan gaz rezervinin 710 milyar m3’ü bulduğunu açıkladı. Toplam rezervin 713 milyar, yıllık tüketimin de 50 milyar m3 olduğu kabul edilirse, Türkiye’nin kabaca 14 yıllık gaz rezervi olduğu söylenebilir. Ancak, bu konuda da bir tartışma var. Rezervlerin henüz ispatlanmış rezerv kabul edilemeyeceğini, açılan kuyuların sadece ikisinde yapılan testlerle rezerv açıklanamayacağı öne sürülüyor. Keşiften sonra planlanan üretim hedefine (iki yıl içinde planlanan hedefin dörtte birine ulaşılması) ulaşılamaması, çıkarılan gazın yüksek oranda su ve kum içermesi de bulgulara dayanarak açıklanan rezerv miktarının doğruluğunun sorgulanmasına yol açıyor.10
Türkiye’de gaz üretimi Zonguldak, Kırklareli, Tekirdağ başta olmak üzere Adıyaman, Çanakkale, Düzce, Edirne, Hatay, Mardin ve İstanbul illerinde yapılmaktadır.11
Şehirlere göre Türkiye’de gaz üretimi
Türkiye’nin gaz ve ham petrol üretimi
Kaynak: MAPEG
Kaynak: MAPEG
Gazın Türkiye’de kullanıldığı sektörlerin başında konut sektörü geliyor. 2023 yılı sonu itibarıyla 81 il merkezinin tamamıyla 757 ilçe ve 89 beldeye gaz arzının sağlanması bu miktarı here geçen gün artırmaktadır. Türkiye’de konutların ısınma başta olmak üzere gaza bağımlı olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. TÜİK’in Hane halkı Nihai Enerji Tüketim Araştırması sonuçları; 2022 yılında hanelerde tüketilen enerji kaynakları arasında gazın yüzde 48,3 ile ilk sırada olduğunu göstermiştir. Türkiye’nin toplamda 50 milyar m3’ü aşan gaz tüketimin yaklaşık 17 milyarı konutlarda, 14 milyarı ise çevrim sektöründe (gaz santrallarında elektrik üretmek amacıyla) kullanıldı. Bu iki sektörü sanayi ve hizmet sektörleri izledi.
Sektörlere göre gaz tüketimi
Türkiye’de gazdan elektrik üreten çevrim santrallarının kurulu gücü 1985 yılında sadece 100 MW’tı. 2023 sonunda gaz santrallarının kurulu gücü 25 bin 404 megavata ulaştı ve gaz santrallarının kurulu gücü toplam kurulu gücün yüzde 23’ü oldu.12 Gaz santrallarının kurulu gücünü son yıllarda gerilediğini ve bununla ilişkili olarak elektrik üretiminde gazın payının gerilediği görülüyor. 2017 yılında gaz santrallarının kurulu gücünün 26 bin 596 MW ile en yüksek seviyeye çıktığını görüyoruz. Son altı yılda yaklaşık bin megavatlık gaz santralı devre dışı kaldı.13
Elektrik üretimi ise santralların kapasitesinden çok yaptıkları üretimle ilgili olduğu için gaz fiyatlarına, elektrik talebine ve politik koşullara göre değişiklik gösterebiliyor. 2006 yılında 80 bin GW elektrik üreten gaz santralları, 2011 yılından itibaren 100 bin GWh’ten fazla üretim yapmış hatta 2019 yılında üretim miktarı 57 bin GWh’lere kadar gerilemiştir. 2021 yılında ise talebin artışıyla Türkiye elektrik üretimine katkıları 111 bin GWh’i geçerek rekor kırmıştır.14
Bu web sitesi Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği tarafından desteklenmiştir. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla Ekosfer Derneği’ne aittir.
